Opinie rond 40ste verjaardag van leerplichtwet

De 40^ste verjaardag van de leerplichtwet nodigt ons uit om te reflecteren op de aanpak van schoolmoeheid bij de (kwetsbare) jongeren. In een recent opiniestuk van Dirk Van Damme (h)erkennen we als Groep INTRO onze dagelijkse praktijk en de situatie waar veel van onze jongeren zich in bevinden. We dragen dan ook graag een steentje bij aan dit debat.

In de eerste plaats benadrukken we de aspecten in dit artikel waar we het volmondig eens mee zijn.

Ja, er ís een groep jongeren die ten gevolge van de leerplicht tot 18 jaar een aversie tot leren (op de schoolbanken) oploopt. Voor hen is werk soms een uitweg en de plek waar ze zich “eens zullen bewijzen”. En ja, duaal leren legt de lat voor deze jongeren te hoog en zal in zijn huidige vorm nooit het antwoord kunnen bieden.

Ja, het deeltijds onderwijs heeft 40 jaar lang de taak op zich genomen om veel van deze jongeren te begeleiden tot het einde van hun leerplicht. Met vallen en opstaan creëerden ze kansen voor leerlingen die ‘einde verhaal’ waren in het voltijds onderwijs. De kansen voor de meest kwetsbare leerlingen dreigen op korte termijn op te drogen gezien enkele recente hervormingen binnen deze onderwijsvorm. We verwijzen hierbij graag naar ons artikel rond kwetsbare jongeren in de rode zone dat we twee jaar geleden schreven.

En ja, leerplicht (zoals ze vandaag ingevuld wordt) tot 18 jaar kan in vraag gesteld worden. Het denken in minder ‘dwingende’ termen zoals leerrecht sluit beter aan bij de interne motivatie van elke leerling. Onze praktijk maar ook wetenschappelijk onderzoek[1] bewijst dat mensen (en dus ook jongeren) meer gemotiveerd zijn om bepaalde stappen te zetten wanneer ze autonomie en verantwoordelijkheid ervaren over hun eigen ‘levenstraject’. We zien nu dat heel veel +18 jarigen zich inschrijven in het volwassenonderwijs of deeltijds onderwijs. Dit bewijst dat hun leerbehoefte nog aanwezig is of zelfs gestimuleerd wordt eens het verplichtende karakter verdwenen is.

Toch plaatsen we ook enkele kanttekeningen bij dit artikel.

Het verlagen van de leerplicht is geen wonderoplossing. We zien in de praktijk dat de schoolmotivatie bij veel leerlingen al voor hun 16 jaar is opgedroogd. De meeste leerlingen, ook zij die het wel ‘volhouden’, hebben nood aan aangepaste leermethoden, willen aangesproken worden op hun interesses en talenten en geraken geboeid door leerstof en leerkrachten die actief verbinding maken met hun leefwereld. Binnen onderwijs zijn hier al veel mooie resultaten geboekt die nog meer in structurele beleidskeuzes moeten gevalideerd (en dus gewaardeerd) worden. ‘Excellent onderwijs’ moet gelijk staan aan kwaliteitsvol onderwijs voor iedereen.

We zien bovendien dat een belangrijk deel van de leerlingen die schoolmoe zijn na hun 18e verjaardag het label ‘NEET-jongere’ (not in education, employment or training) krijgt opgespeld.  Met het verlagen van de leerplicht label verlagen we ook de ‘label-leeftijd’ van deze jongeren en zal het aantal NEET-jongeren in de leeftijdscategorie 16-18 groeien. Niet alleen de populatie zal groeien maar ook het risico op inactiviteit van deze groep. De arbeidsmarkt van vandaag snakt naar jonge werknemers maar stelt zich in de realiteit niet altijd even geduldig op. Veel jongeren zijn na een schoolcarrière van blutsen en builen niet onmiddellijk klaar of gemotiveerd om aan de slag te gaan. Opletten dus met de veronderstelling dat alle jongeren die schoolmoe zijn wél arbeidsrijp zijn.

In zijn opiniestuk wisselt Dirk Van Damme naar ons idee de termen leerplicht en schooldwang iets te makkelijk met elkaar uit. De leerplichtwet voorzag alternatieve leertrajecten voor jongeren vanaf 15 jaar met bvb. leermogelijkheden op werkplekken, stages, voortrajecten en persoonlijke ontwikkelingstrajecten. De beslissing om deze terug te schroeven is pas recent genomen (2016) en is het resultaat van de inkanteling van het deeltijds leren in het duaal leren. Het is een beslissing die in vraag kan gesteld worden. Leerplicht verengen tot schooldwang doet onrecht aan de uitgebreide expertise die er is opgebouwd binnen en buiten onderwijs om deze jongeren tot hun 18 aanklampend, maar positief te begeleiden in hun levensvorming.

En last but not least… leerplicht wijst volgens ons niet alleen op de plicht van de leerling om te leren, maar ook op de verantwoordelijkheid van de samenleving om jongeren te begeleiden richting volwassenheid en goed burgerschap. We moeten ten allen koste vermijden dat het pleidooi tot het verlagen van de leerplichtleeftijd de deur openzet om jongeren op de leeftijd van 16 aan hun lot over te laten. Velen van hen ervaren op dat moment meer dan ooit de behoefte aan begeleiding, zowel richting arbeidsmarkt als samenleving tout court.

Geloof ons vrij, jongeren hebben ook na hun 16^e (en zelfs 18^e!) verjaardag nood aan een warm, niet sanctionerend of belerend signaal dat we als samenleving zorg voor hen blijven dragen. We pleiten daarom voor een alternatieve benadering van de leerplicht die meer uitgaat van de leer- en ondersteuningsbehoefte richting autonome volwassen burgers die in elk van ons zit. Het valt te overwegen de benadering met een ‘harde’ leeftijdsgrens los te laten en meer te denken vanuit een ‘engagementsverbintenis’. We pleiten voor een systeem dat het verwerven van bepaalde generieke competenties vooropstelt. Die kunnen binnen diverse leeromgevingen (regulier werk, vrijwilligerswerk, stage, leerprojecten, vormings- en coachingsinitiatieven...)  aangereikt worden vanuit een gedeeld engagement.

 

Wouter Verschaeve en Jan Langeraert

Groep INTRO vzw

 

 

Wil je meer weten over wat we zoal doen rond dit thema? Kom het te weten via onze website: www.groepintro.be/school.

Heb je bedenkingen of wil je reageren op dit artikel? Aarzel niet om ons te contacteren via jan.langeraert@groepintro.be.

 

[1]  Zelfdeterminatietheorie (ABC model) van Deci & Ryan (2000)